HET PROBLEEM MET DE ‘EEUWIGE’ GRAFRUST – BELANGRIJK OM TE WETEN

Onder de ‘Eeuwigdurende graven (graven voor onbepaalde tijd) en het ruimen van graven’ wordt beschreven dat de eeuwige grafrust in de islamitische traditie een belangrijke waarde is. Omdat verwacht wordt dat steeds meer moslims in Nederland en België begraven willen worden, is het van groot belang dat de moslimgemeenschap zich zo goed mogelijk informeert over wat de huidige begraafpraktijk in Nederland en België toelaat betreffende de “eeuwige grafrust’.

Zoals wordt beschreven onder de rubriek ‘Islamitische begraafplaatsen in Nederland en België‘ beschikken reeds vele gemeentelijke begraafplaatsen over een apart islamitisch gedeelte waar van reeds beschikbare graven echter nog wachten op gebruikers.

Hoewel het percentage moslims in Nederland en België de afgelopen decennia behoorlijk is gegroeid en de eerste generatie inmiddels de leeftijd heeft bereikt waarop het sterftecijfer begint te stijgen, is de behoefte om in Nederland en België begraven te worden in plaats van in het land van herkomst vooral bij deze oudere groep moslims miniem. Een begrijpelijke verklaring is omdat het bij elke groep migranten een veel voorkomend verschijnsel is dat men graag terugkeert naar de oorspronkelijke geboorteplaats om daar, in de vroeger zo vertrouwde omgeving, de laatste rustplaats te vinden. Bij de tweede generatie, die ter plekke geboren en getogen is, zal dit geleidelijk veranderen omwille van het nageslacht en de vrienden de kans te geven hun graf te bezoeken in het thuisland Nederland en België.

Toch blijkt uit onderzoek dat er bij moslimjongeren in Nederland nog veel schroom en onzekerheid is i.v.m. de laatste rustplaats in Nederland. In gesprekken met Amsterdamse moslims is bijvoorbeeld gebleken dat er enig wantrouwen bestaat tegenover de Nederlandse grafcultuur en dat vooral de angst voor ruiming van het graf bijzonder groot is. Het is opmerkelijk dat veel moslims, ook goed geïnformeerde moslims, de indruk hebben dat er in Nederland maar wat geknoeid wordt met de grafrust. En dat terwijl de Nederlandse Wet op de lijkbezorging (Wlb) een eigen privébegraafplaats (bijzondere begraafplaats) op te richten en het recht op een graf voor onbepaalde duur toestaat en bijgevolg er een groot aantal van eeuwigdurende graven bestaan die als onderdeel van de joods/christelijke traditie nog steeds kunnen rekenen op een grote wens tot instandhouding ervan bij de (kerkelijke) leefgemeenschappen waarvan ze als cultuurhistorisch en voorouderlijk erfgoed deel uitmaken. Weliswaar in mindere mate bij de begraafplaatsbeheerders van gemeentelijke begraafplaatsen die kampen met gebrek aan mensen en middelen om de last van het onderhoud te kunnen dragen.

Een van de grootste problemen rondom de gewenste ‘eeuwige grafrust’ is het soms bijna stuitende gebrek aan voorlichting en communicatie wanneer de grafrechten in bespreking zijn. Veel van het wantrouwen onder moslims komt voort uit de totale onbekendheid met bijvoorbeeld het onderscheid tussen algemene graven en particuliere (eigen) graven in Nederland; een onbekendheid die overigens ook veelvuldig gesignaleerd wordt onder niet-islamitische Nederlanders. Schrijnend is dat zelfs bij degenen die een sleutelrol vervullen in deze informatieoverdracht: uitvaartverzorgers en -verzekeraars en soms ook begraafplaatsmedewerkers. Zij weten overigens vaak wel wat de verschillende rechten en plichten zijn van de nabestaanden en de mogelijke gevolgen daarvan voor de stoffelijke resten, maar ze verzuimen dit uit te leggen wanneer de begrafenis wordt (voor)besproken, zeker als de financiële middelen van de nabestaanden beperkt (lijken te) zijn.

In Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag zijn de afgelopen decennia regelmatig moslims (en nog veel meer niet-moslims) begraven in een algemeen graf zonder dat de nabestaanden weet hadden van de consequenties hiervan: men wordt met twee andere onbekende begraven voor de duur van de wettelijke grafrusttermijn (tien jaar) en daarna wordt het graf geruimd. Slechts wie als nabestaande reageert op de schriftelijk mededeling van de begraafplaats en tijdig een aanvraag doet voor opgraving en herbegraving in een particulier graf kan de grafrust van zijn overledene verder laten voortbestaan maar anders worden de resten verwijderd om herbegraven te worden in een groot verzamelgraf (ook wel een knekelput of knekelgraf genaamd) of gecremeerd.

Als een dergelijke praktijk je volstrekt onbekend is (dat geldt evenzeer voor tal van niet-moslims), en zeker wanneer dat ook nog eens indruist tegen je diepste religieuze of ethische gevoelens, dan is de woede en teleurstelling terecht zeer groot als niemand je dat op een begrijpelijke manier heeft uitgelegd toen het nog kon. Velen komen daar pas achter als het al te laat is en dat is betreurenswaardig.

Maar ook wanneer een particulier graf wordt uitgegeven, meestal voor de (minimale) termijn van 20 jaar, dan is het van groot belang dat de nabestaanden geïnformeerd zijn over de bijbehorende rechten en plichten.

In de Wet op de lijkbezorging is het recht op verlenging van de grafrechten vastgelegd in artikel 28, lid 1: ‘Het voor bepaalde tijd verleende recht’ (dat kan dus ook 30 of 50 jaar zijn) ‘wordt op verzoek, mits gedaan binnen twee jaren voor het verstrijken van de termijn, verlengd, doch telkens voor niet langer dan tien jaren.’ Elke tien jaar kan het grafrecht opnieuw verlengd worden, en dit kan eindeloos doorgaan, mits uiteraard aan de belangrijkste, vooral financiële, verplichtingen wordt voldaan.

Voor veel moslims die in het land van herkomst een dergelijke regeling helemaal niet kennen is dit helemaal nieuw: men betaalt uiteraard wel voor vervoer van de overledene en voor de begrafenis, maar de graven zelf worden daar beheerd door de gemeenschap en er zijn verder geen kosten meer verbonden aan de instandhouding van het graf. In de Nederlandse en Belgische wetgeving ligt het accent echter op de eigen, individuele verantwoordelijkheid, terwijl het begraven en de duur en garantie van de grafrust in veel andere landen als een collectieve verantwoordelijkheid wordt beschouwd.

Die individuele verantwoordelijkheid, om binnen de wettelijke kaders uiteraard, zelf een keuze te maken die overeenstemt met je eigen wens of overtuiging en om de bijbehorende lasten daarvan zelf te dragen, heeft uiteraard ook te maken met de scheiding tussen kerk en staat die in Nederland en België gehandhaafd wordt. Niettemin is het dan opmerkelijk dat in Nederland een religieuze groep, de wetgever spreekt van een kerkgenootschap, de mogelijkheid heeft om zelf begraafplaatsen op te richten en te beheren, en om daar de graven zo lang in stand te houden als men maar wil: de uitgifte van graven voor onbepaalde tijd behoort wettelijk immers ook nog steeds tot de mogelijkheden.

De traditionele kerkgenootschappen (de rooms-katholieke, Nederlands hervormde en Nederlands Israëlitische) maken van dit aloude recht nog steeds gebruik. Tot heden heeft slechts één islamitische organisatie deze wetgeving toegepast: De Stichting Almeerse Moslims Ar-Raza (S.A.M.A.R) is eigenaar van de in 2007 ingewijd islamitische begraafplaats in Almere. Een uitzondering is de in 1983 opgerichte Islamitische Begraafplaats Bergen op Zoom. Onder het beheer van de R.K. Begraafplaats in Bergen op Zoom, besloot het bestuur op 26 Augustus 2019 er eeuwige durende grafrecht toe te kennen.

De Stichting Islamitische Begraafplaatsen Ar-Rawdah heeft tevens het doel een eigen islamitische begraafplaats met graven voor onbepaalde tijd op te richten. Dit zal geen gemakkelijke weg zijn: met de schaarse geschikte grond, alle benodigde, vaak langdurige procedures en heel hoge kosten die hiermee aan verbonden zijn, is de stichting afhankelijk van de steun van de zo divers samengestelde moslimgemeenschap, die reeds zwaar onder druk staat om haar positie in deze complexe samenleving op een maatschappelijk acceptabele wijze vorm te geven, om deze uitdaging van collectieve verantwoordelijkheid aan te gaan en te realiseren.

Naast een goede communicatie en informatie dat de Stichting Islamitische Begraafplaatsen Ar-Rawdah via deze website, sociale media en het houden van voordrachten en lezingen streeft te realiseren, heeft ook de overige moslimgemeenschap een belangrijke taak aan deze collectieve verantwoordelijkheid tegemoet te komen. Het oprichten van fondsen en andersoortige ondersteuning bij de verlenging van grafrechten of het aankopen van grafrechten voor onbepaalde tijd is onontbeerlijk om de huidige behoefte van een groeiend aantal moslims hier in Nederland en België, hun eigen landen, een laatste rustplaats te vinden, zo goed mogelijk en spoedig te realiseren.

Bron: https://www.begraafplaats.nl/de-begraafplaats/artikel/is-eeuwige-grafrust-een-probleem/

Pin It on Pinterest